Ro‘yxatga olish taraqqiyoti: Yevropadan Amerikagacha (1700–1853 yillar)
18–19 asrlar aholini ro‘yxatga olish sohasida yangi bosqichni boshlab berdi. Yevropa mamlakatlarida bunday jarayonlarga ehtiyotkor munosabat saqlangan bo‘lsa, dunyo miqyosida, ayniqsa Amerika qitʼasida aholi to‘g‘risidagi maʼlumotlarni yig‘ish avvalgidan ham tizimli va qamrovli tus oldi. Bu davrda ro‘yxatga olish nafaqat demografik ko‘rsatkichlarni aniqlash, balki yangi jamiyatlarni chuqurroq o‘rganish, ularda kechayotgan ijtimoiy jarayonlarni kuzatish va hududlarning rivojlanish xususiyatlarini baholashda muhim vosita sifatida shakllandi.
1700–1800-yillar — Yevropadagi to‘siqlar, koloniyalarda esa ro‘yxatga olishning kengayishi
18–19 asrlarda Yevropada aholini ro‘yxatga olishga nisbatan ehtiyotkor munosabat mavjud edi. Angliya, Fransiya va Daniyada zodagonlar markaziy hukumat taʼsiri oshishidan xavotirlanib, ro‘yxat ishlariga to‘sqinlik qilgan va bu jarayonlarni cheklab qo‘ygan. Ammo ularning Amerika, Karib dengizi va Islandiyadagi koloniyalarida vaziyat mutlaqo boshqacha bo‘lgan. Bu hududlarda aholi tarkibi va demografik o‘zgarishlarni yaxshiroq tushunish, hudud imkoniyatlarini baholash va boshqaruvni samarali amalga oshirish uchun ro‘yxat ishlari muntazam o‘tkazib borilgan. Koloniyalarda to‘plangan maʼlumotlar aholi joylashuvi, shahar va qishloqlarning o‘sish tendensiyalarini kuzatishda muhim o‘rin tutgan.
1790 yil — AQSHda birinchi umummilliy ro‘yxatga olish
Amerika Qo‘shma Shtatlarida 1790 yilda ilk umummilliy ro‘yxatga olish o‘tkazildi. Ro‘yxatga oluvchilar ot ustida yurib, xonadonma-xonadon maʼlumot to‘plagan va bu jarayon qariyb o‘n sakkiz oy davom etgan. Ro‘yxat mamlakat aholisining umumiy tarkibi, joylashuv xususiyatlari va demografik quvvatini aniqlashda muhim manba bo‘ldi. Ammo o‘sha davrning ijtimoiy normalari barchaga teng tatbiq etilmagan: qullikda yashagan insonlar qisman shaxs sifatida qayd etilgan, mahalliy amerikaliklar esa uzoq yillar davomida umuman ro‘yxatga kiritilmagan. Bu ro‘yxat o‘sha davr tarixiy manbalaridagi eng muhim kamchiliklardan biri sifatida qayd qilinadi.
1853 yil — Janubiy Amerikada birinchi rasmiy ro‘yxatga olish (Chili)
1853 yilda Chilida aholini ro‘yxatga olish bo‘yicha ilk rasmiy qonun qabul qilindi. Bu Janubiy Amerikada aholini ro‘yxatga olish jarayonlarini huquqiy asosda tashkil etgan dastlabki tarixiy qadam bo‘ldi. Mazkur ro‘yxatga olish orqali aholi tarkibi, shahar va qishloq joylashuvi, demografik o‘zgarishlar va ijtimoiy rivojlanish tendensiyalari haqida muayyan maʼlumotlar to‘plangan. Bu maʼlumotlar mamlakatning keyingi ijtimoiy va maʼmuriy rivojlanishi uchun muhim manbaga aylangan.
